Je Suis Armenien. Βιβλιοκριτική Αντώνη Μπουσμπούκη για το καινούργιο μυθιστόρημα του Γ.Ξ. Τροχόπουλου

Οι φρικαλεότητες που αντίκρισαν τα μάτια του τότε Αμερικανού Προξένου στον χαλασμό της Σμύρνης (Σεπτέμβρης 1922), τον ανάγκασαν να πει: «Ντρέπομαι που ανήκω στο ανθρώπινο γένος».

Η ομολογία-αποστροφή ενός αυτόπτη μάρτυρα ισχύει όχι μόνο για τους Ρωμιούς της Μ. Ασίας αλλά και για τους Αρμένιους, που μερικά μόλις χρόνια νωρίτερα, την εποχή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-’18), γνώρισαν τη γενοκτονία του λαού τους.

Η παραπάνω έκφραση του Προξένου δεν είναι παρά η επιτομή, για ό,τι απάνθρωπο διαπράχτηκε από τους Νεότουρκους αλλά και το πρελούδιο, η πρόβα τζενεράλε, για ό,τι πιο φριχτό θ’ ακολουθήσει στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου τώρα τα κύρια θύματά του, από τα μπρατίμια των Νεότουρκων, είναι οι Εβραίοι.

Ο Γιώργος Τροχόπουλος, φαρμακοποιός, άριστος πιανίστας κι εκλεκτό μέλος της βεροιώτικης κοινωνίας, έχει γράψει άλλα τρία έργα. Το τέταρτο μυθιστόρημά του φέρει τον γαλλικό τίτλο JE SUIS ARMENIEN «ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ ΑΡΜΕΝΙΟΣ», που σημαίνει: «Εγώ ταυτίζομαι με τα πάθη σας». Και, ως Πόντιος στην καταγωγή, δεν μπορεί παρά να είναι από άλλους, πιο κοντά τους ο Γιώργος Τροχόπουλος, καθώς η τραγωδία, η πιο αιματηρή της Ρωμιοσύνης, παίχτηκε κατεξοχήν στο χώρο του αλησμόνητου Ελληνικού Πόντου. Αίματα Αρμενίων και Ρωμιών ρέουν και ανταμώνουν στο ίδιο ρείθρο, στο Κόκκινο Ποτάμι…

Ο θεματικός πυρήνας του μυθιστορήματός του είναι ο έρωτας ανάμεσα σ’ ένα νεαρό Τούρκο και μια Αρμενοπούλα, που γνωρίστηκαν και αγαπήθηκαν στη Κωνσταντινούπολη. Έτσι, παρά τις εκατέρωθεν αντιρρήσεις, ο γάμος τους έγινε τελικά, αλλά δοκιμάστηκε με σκληρό τρόπο στη δίνη των πιο φριχτών γεγονότων της εποχής τους.

Γύρω από τη μυθιστορία των δύο νέων αναπτύσσεται το πραγματικό ιστορικό δράμα, η γενοκτονία του Αρμενικού λαού της Οθωμανίας, που τώρα ονομάζεται πλέον Τουρκία, Τουρκία με φτιασιδωμένο δημοκρατικό πρόσωπο, όπου προβάλλεται η ψευδεπίγραφη διακήρυξη: «Ελευθερία, δικαιοσύνη, ισότητα», ενώ από την άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, κρύβεται η πραγματικότητα: «Μία θρησκεία, μία γλώσσα, ένας λαός. Οι άλλοι δεν έχουν θέση στη νέα Τουρκία».

Με γλώσσα στρωτή και απέριττη, μέσα στις 238 σελίδες του, το βιβλίο του Γιώργου Τροχόπουλου επεκτείνει τα όρια του μυθιστορήματος για να προσλάβει και χαρακτήρα ιστορικών χρονικών, καθώς –ταυτόχρονα με τον κεντρικό μύθο- περιγράφει πραγματικά στοιχεία της Αρμένικης τραγωδίας.

Ο τρόπος γραφής του έργου εκφράζεται με τη «γλώσσα των εικόνων», πράγμα που ζωντανεύει την αφήγηση και διευκολύνει τη διασκευή του σε κινηματογραφικό σενάριο, σενάριο-ρέκβιεμ, για έναν προκομμένο, περήφανο και ανυπόταχτο λαό.

Στον ΕΠΙΛΟΓΟ καταγράφονται περιληπτικά οι τρόποι εξόντωσης των Αρμενίων. Ακολουθούν ύστερα οι βιογραφίες εφτά Αρμενικών προσωπικοτήτων της εποχής. Μερικοί από αυτούς πρωταγωνιστούν στις σελίδες που προηγούνται, για να βρουν στο τέλος μαρτυρικό θάνατο.

Δεν μπορώ να παραλείψω τη σκέψη του Γιώργου Τροχόπουλου, ότι, αν οι μειονότητες στον χώρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προστατεύονταν αποτελεσματικά από τις αυθαιρεσίες και με την πιστή εφαρμογή ισονομίας απέναντι στην άρχουσα τάξη των Τούρκων μουσουλμάνων, Ρωμιοί, Αρμένιοι, Χριστιανοί Σύριοι κ.ά., με την ευφυΐα, τη νοικοκυροσύνη και την εργατικότητά τους, θ’ ανέβαζαν την πολυεθνική Αυτοκρατορία του Σουλτάνου σε επίζηλο οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο. Έτσι μόνο δε θα τη στιγμάτιζαν στον αιώνα τον άπαντα οι μεγάλες κι ανεξίτηλες κηλίδες αίματος και το κτηνώδες μίσος.

Στο μυθιστόρημα JE SUIS ARMENIEN η αυλαία πέφτει με την αναφορά του συγγραφέα στην εικόνα του εξώφυλλου, όπου προβάλλεται η χιονισμένη κορυφή του όρους Αραράτ, «ιερό σύμβολο –όπως γράφει- ιδιαίτερης αξίας για κάθε Αρμένιο, όπου κι αν ζει αυτός».

Αντώνης Μπουσμπούκης

Ομότιμος Καθηγητής Γλωσσολογίας στο Α.Π.Θ.