Ιστορία-Πολιτισμός-Οικονομία. Του Μανώλη Βαλσαμίδη

(Σχολιάζοντας παλαιά ανάρτηση, της 4 Απριλίου 2014, του Κώστα Παναγιωτίδη με θέμα: 'Στο φως χρυσό νόμισμα με το πορτραίτο του Μεγάλου Αλεξάνδρου')

ΜΕΡΟΣ 1ο.

Είναι τεράστια η επίδραση του Ελληνικού πολιτισμού στα μετά τον Αλέξανδρο χρόνια σε όλο το εύρος των κατακτήσεων του. Τόσο μεγάλη που δεν μπορούμε να το φανταστούμε.

Κάποτε, όταν νέος καθηγητής στα Γιαννιτσά, στα Εκπαιδευτήρια του Γ. Ιντζεσίλογλου, δίδασκα και την αρχαία ελληνική ιστορία, έστρεψα, για διδακτικούς λόγους, την προσοχή μου προς το χωριό Πέλλα. Οι επισκέψεις μου συχνές στο χωριό, με έφεραν πολύ κοντά σε πράγματα, ιστορίες και ανθρώπους, που ζωντάνευαν το παρελθόν.

Φίλη της μνηστής μου, δασκάλα στην Πέλλα με κάλεσε να επισκεφθώ το σχολειό της Πέλλας, είχε να μου δείξει κάτι. Πήγα. Τι να δω, θησαυρός αρχαίων νομισμάτων ήταν σε σωρούς στις ποδιές των παραθύρων της αίθουσας διδασκαλίας.

Ρώτησα τη δασκάλα πώς βρέθηκαν τα νομίσματα αυτά εδώ και για πού προορίζονται.

Η απάντηση ήταν: Όταν βρέχει δυνατά και σχηματίζονται ρυάκια βγαίνουν στην επιφάνεια νομίσματα. Τα φέρνουν τα παιδιά και τα βάζουν μόνα τους στα παράθυρα. Μέχρι σήμερα δεν ενδιαφέρθηκε κανείς για την τύχη τους.

Δεν ξέρω πού κατέληξαν εκείνα τα νομίσματα, αλλά στάθηκαν πρόσθετη αιτία μετά και από άλλα πολλά, να αναλάβω αγώνα για την ανασκαφή της Πέλλας. Ο αγώνας έφτασε στην τάξη, στην σχολική κοινότητα, στον τύπο («Μακεδονία», στήλη Βορείου), στη διοίκηση (Νομαρχία), στον τότε πρωθυπουργό, τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Και είχε αποτέλεσμα. Γιατί τα γράφω αυτά.

Τα γράφω γιατί ο δικός μας θησαυρός ωχριά μπροστά στον θησαυρό νομισμάτων ενός πηγαδιού στο χωριό Mir Zakah στο Ανατολικό Αφγανιστάν. Ελληνικά και Ελληνο-ινδικά νομίσματα βάρους τεσσάρων τόνων (!) και αριθμού νομισμάτων 550.000 (!).

Πώς βρέθηκαν στο πηγάδι; Ασφαλώς κάποιοι τα έριξαν, ως περιττά ή για να τα ξαναπάρουν.

Τα νομίσματα μελετήθηκαν και έδωσαν άπειρες πληροφορίες για την Ελληνική επίδραση στις μακρινές εκείνες περιοχές του Μακεδονικού Ελληνισμού για αιώνες.

Ο δικός μας θησαυρός, του σχολείου της Πέλλας βεβαίως, είναι ένα μικρό κομμάτι του θησαυρού που συγκεντρώθηκε από τους Ρωμαίους πριν βρεθεί το βασιλικό θησαυροφυλάκιο. Θα ήταν και εδώ η συγκέντρωση μεγάλη. Όταν βρέθηκε, το θησαυροφυλάκιο, οι Ρωμαίοι πέταξαν τα μπρούντζινα νομίσματα στους δρόμους της κατεσκαμμένης Πέλλας.

ΜΕΤΑΛΛΙΟ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

ΜΕΡΟΣ 2ο

Τα νομίσματα είναι πηγές ιστορίας. Είναι δεδομένο. Από τις γραπτές πηγές γνωρίζαμε κάποιους Έλληνες βασιλείς, ελάχιστους των περιοχών των εσχατιών του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου.

Ο Δρ. Μποπεράτσι, με τη μελέτη του θησαυρού των νομισμάτων, για τον οποίο κάναμε λόγο σε προηγούμενη ανάρτηση και άλλων ευρημάτων, αποκάλυψε ονόματα 45 Ελλήνων βασιλέων, εντόπισε ύπαρξη άγνωστων πόλεων και άνοιξε ευρύ πεδίο γνώσης για τον πολιτισμό και την ιστορία των περιοχών όπως του Αφγανιστάν και Πακιστάν, που προέκυψαν από τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου.

Πόσο μας ενδιαφέρει αυτή η αποκάλυψη φάνηκε από την επιτυχή οργάνωση στην Αθήνα, από το Ελληνικό Νομισματικό Μουσείο τον Ιούνιο του έτους 2014, έκθεσης με θέμα «Τα ελληνικά βασίλεια της Βακτρίας και της Ινδίας». Δεν είναι τυχαίο ότι στην έκθεση αυτή ήταν παρών και ο Όσμουντ Μποπεράτσι, ο καθηγητής πλέον των Πανεπιστημίων Σορβόννης και Μπέρκλεϊ, ο οποίος διευθύνει σήμερα το Τμήμα Αρχαιολογίας «Ελληνισμός και Πολιτισμοί της Ανατολής» του Γαλλικού Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (CNRS-ENS).

Αλλά και για τον δικό μας χώρο και την ιστορία του τόπου έχουν λόγο τα νομίσματα. Σε μια εκδρομή του σχολείου μου, πηγαίναμε στον Κάτω Άγιο Νικόλαο με τας πόδια, κάναμε μια στάση στο αρχαίο Νυμφαίο (Ισβόρια), Μίλησα στα παιδιά για την ιστορία του τόπου και τα άφησα για λίγο ελεύθερα. Μαθητής που δεν θα διακινδυνεύσω να πω ποιος, ας το πει μόνος του, βρήκε στον χώρο και μου το έφερε, ένα μπρούντζινο νόμισμα. Το μελέτησα, το χρησιμοποίησα στο μάθημα της ιστορίας και το δημοσίευσα στη «Φωνή της Ναούσης».

Παρενέβη ο Αστυνόμος, μοίραρχος τότε και μου ζήτησε το νόμισμα. Συντάχθηκε πρωτόκολλο παράδοσης και παραλαβής και το νόμισμα παραδόθηκε με σχετική πράξη στην Αρχαιολογική υπηρεσία.

Η δημοσίευσή μου στη «Φωνή» υπάρχει. Θα επανέλθω, αφού την ξαναδώ, γιατί στα χρόνια που πέρασαν, από τότε (περίπου 50), έμαθα πολλά. Βλέπω, με αφετηρία αυτό το νόμιμα ότι ανοίγουμε εξαιρετικά μεγάλο και ενδιαφέρον θέμα. Θα δούμε. Προς το παρόν ας κλείσουμε το θέμα των νομισμάτων που μελέτησε ο Μποπεράτσι.

Ανάμεσα στα νομίσματα που μελέτησε είναι και το μοναδικό σωζόμενο χρυσό νόμισμα με το πρώτο πορτραίτο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που κυκλοφόρησε κατά τη διάρκεια της ζωής του στρατηλάτη, νόμισμα ή αναμνηστικό μετάλλιο, όπως ο ίδιος ο Μποπεράτσι, αναφέρει, της νικηφόρας μάχης του Μ Αλεξάνδρου κατά του Ινδού βασιλιά Πώρου και των ελεφάντων του παρά τον Υδάσπη ποταμό το έτος 326 π.Χ .

Το μετάλλιο, κατά τη γνώμη του καθηγητή, διανεμήθηκε στους αξιωματούχους του από τον Αλέξανδρο ως επιβράβευση για τον κοινό άθλο. Με λίγη προσοχή μπορούμε να διακρίνουμε ότι στο μετάλλιο ο Αλέξανδρος φέρει στην κεφαλή του ελεφαντοδορά, «ενώ διακρίνονται η αιγίδα της Γοργόνας και το κέρας του Άμμωνος Διός».

Τα ελληνικά βασίλεια, από τα οποία κάποια επιζούν μέχρι τον 2ο μ,Χ, αιώνα, έκοβαν νομίσματα με ελληνικές επιγραφές ή με ελληνικά γράμματα από τη μια και ινδικά από την άλλη. Τα ονόματα των 45 βασιλέων ή ηγεμόνων είναι Ελληνικά, όπως Διόδοτος, Ευθύδημος, Δημήτριος, Λυσίας, Στράτων, Απολλόδωτος, Ιππόστρατος, Ηλιόδοτος κ.ά..

Οι Έλληνες είχαν τεράστια επίδραση στους λαούς αυτούς, γράφει ο Μποπεράτσι, «τόση που δεν μπορούμε να φανταστούμε».