Η μεγάλη αλλαγή. Γράφει ο Μανώλης Βαλσαμίδης

Συνεχίζουμε τη μελέτη των ημερών που ο Χρυσόστομος μένει στη Μητρόπολη της Βέροιας – Νάουσας. Τις πληροφορίες αντλούμε από τα οικεία πρακτικά της «Ορθοδόξου Ελληνικής Κοινότητος Ναούσης».

Στις μέρες του τίθεται σε εφαρμογή ο Νόμος του Ελληνικού Κράτους για την κατάργηση του Κοινοτικού θεσμού και προσαρμόζεται η διοίκηση στα πρότυπα της Ελληνικής διοίκησης της Ελλάδας σε άλλα πρότυπα.

Πρώτο θέμα της συνεδρίασης η διάσπαση της Κοινοτικής περιουσίας σε Εκκλησιαστική, Κοινοτική, Σχολική και η διανομή της. Στόχος η διάλυση του Κοινοτικού συστήματος και η συγκέντρωση της εξουσίας στα χέρια του Κράτους. Το λάθος των επιλογών των χρόνων του Όθωνα ολοκληρώνεται με την εφαρμογή του νέου Νόμου στις νέες χώρες. Από τότε θα μιλούμε για ανάγκη αποκέντρωσης. Εκείνο που τραυματίστηκε ανεπανόρθωτα είναι το Κοινοτικό πνεύμα. Γίναμε το Κράτος και εμείς δύο αντίπαλα στρατόπεδα.

Στη συνεδρίαση της Αντιπροσωπείας της 17η Αυγούστου του 1924 ο Αιδ. Πρόεδρος Παπαβασίλειος ανακοίνωσε στη Συνέλευση ότι από 1ης Απριλίου ε.ε. [1924] τέθηκε σε ισχύ ο νόμος περί εξακριβώσεως και κατανομής των περιουσιών των εκκλησιών και Κοινοτήτων και ότι τα κοινοτικά κτήματα διαιρούνται εις εκκλησιαστικά, κοινοτικά και σχολικά, και ότι εάν τα σχολεία δεν έχουν ιδιαίτερη περιουσία, η Κοινότητα υποχρεούται να παραχωρήσει στα σχολεία το ήμισυ των κοινοτικών και εκκλησιαστικών κτημάτων..

Σύμφωνα με τα παραπάνω αποφασίζεται να εκλεχθεί ειδική επιτροπή. Εκλέχθηκαν μέλη αυτής της επιτροπής οι κ. Γρ. Πετρίδης, Χ΄΄ Κ. Μαλούσης, Φίλ. Ν. Αρνής και Κων. Παπαδόπουλος.

Το Πρακτικό υπογράφεται από τους Οικονόμο. Παπαβασίλειο, πρόεδρο και τα μέλη Χ΄΄ Κων. Μαλούση, Χ΄΄Αναστάσιο Γ. Σπάρτση, Φ. Αρνή, Γρ. Πετρίδη, Γεωρ. Τσικιτίκο, Α.Μ. Αγγελάκη, Χρ. Μποζινόπουλο και Κ. Περισοράτη.

Στις 21 Σεπτεμβρίου 1924 συνεδριάζει και πάλι η Αντιπροσωπεία. Θέμα της πρόσκλησης η ενημέρωση για άλλη αλλαγή στα Κοινοτικά. Διαβάζεται στη συνεδρίαση της Αντιπροσωπείας επιστολή του Μητροπολίτη με αριθ. Πρωτ. 202, στην οποία αναφέρεται ότι ο Μητροπολίτης είχε στη Βέροια σύσκεψη με τον Υποδιοικητή της Βέροιας και τον Δήμαρχο της Νάουσας για την εφαρμογή του νέου νόμου. Περισσότερα, γράφει, θα γνωστοποιηθούν σε προσεχή συνεδρίασή στη Νάουσα.

Στην επιστολή, που απευθύνεται στη Διαρκή Αντιπροσωπεία γίνεται λόγος ότι στις νέες ενδοκοινοτικές εκλογές θα εφαρμοστεί ο νέος νόμος 2508 που προβλέπει εκλογή όχι Διαρκούς Αντιπροσωπείας αλλά Ανωτέρας Ενοριακής Αντιπροσωπείας.

Η συνέλευση είχε απαρτία παρόντων εκ των αντιπροσώπων των κ.κ. Π. Σιώντη, Χατζηαναστάση Σπάρτση, Γρ. Πετρίδου, Χρ. Μποζινοπούλου, Γ. Βελίκου, Χ΄΄ Κ. Μαλούση, Γ. Τσικιτίκου, Κων. Περισοράτη και Αγγ. Μ. Αγγελάκη.

Είναι άξιο σημείωσης ότι οι πρόκριτοι της Διαρκούς Αντιπροσωπείας δεν υπογράφουν το πρακτικό, παρά μόνος ο Κ Χατζημαλούσης. αν και συζητήθηκαν και άλλα θέματα και πάρθηκαν και αποφάσεις, όπως:

1. Να δοθούν τα εκκλησιαστικά επιδόματα στα σχολεία από τα παγκάρια των Εκκλησιών.

2 Να βοηθηθεί οικονομικά κατά το δυνατό το αίτημα της παπαδιάς, χήρας του Παπαστέργιου εφημερίου του Αγίου Μηνά.

3.Να τακτοποιηθεί το επίδομα στο γραφείο της Μητρόπολης.

ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΑΟΥΣΑ ΤΟΥ 1924

Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος έμεινε λίγους μήνες στη Νάουσα – Βέροια. Ήρθε στη Νάουσα τον Αύγουστο του 1924 και απήλθε στη νέα του θέση, τη Μητρόπολη Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου, με έδρα την Καβάλα, την 7η Οκτωβρίου του 1924. Επιλέχθηκε ως άξιος να οργανώσει τη νέα Μητρόπολη.

Ωστόσο μας δίδει πολλές πληροφορίες για τη Νάουσα του 2924. Σε ιδιόχειρη αναφορά του στη σελίδα 309 του κώδικα της διαρκούς Αντιπροσωπείας γράφει:

«Την Πέμπτη 14 Αυγούστου 1924 τη βοηθεία του Κυρίου επεσκέφθημεν το πρώτον την ευλογημένην ταύτην Κοινότητα της Ναούσης, γενώμενοι δεκτοί παρά των προκρίτων και των χριστιανών μετ’ ενδείξεων σεβασμού και αγάπης. Μετά την προς ημάς παρουσίασιν των Κοινοτικών της πόλεως αρχών εδέχθημεν και προκρίτων πολλών επισκέψεις και εκ της μεθ’ απάντων συνομιλίας προσεπαθήσαμεν να μορφώσωμεν ιδίαν γνώμην περί των κοινοτικών πραγμάτων. Μετά χαράς και πνευματικής ικανοποιήσεως διαπιστώσαμεν ότι τα της Κοινότητος χάρις την φιλοτιμίαν, ευσέβειαν και φιλοπατρίαν των κατοίκων βαίνουσι καλώς, αι από ετών εμφιλοχωρήσασαι διενέξεις και διαιρέσεις ευτυχώς κατά μέγα μέρος εξέλιπον και ημέρα τη ημέρα παρατηρείται σημαντική βελτίωσις».

Μελετώντας τα πρακτικά μπορούμε να απαριθμήσουμε τις εντυπώσεις του Μητροπολίτη για τη Νάουσα όπως παρακάτω:

1. Οι διενέξεις και διαιρέσεις του παρελθόντος, δηλαδή του «Πούπουλου» και των Τσορμπατζήδων βρίσκονται σε ύφεση.

2. Η πόλη έχει το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό να είναι βιομηχανική, με πολλούς εργάτες.

3. Ο αγώνας για τη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης του εργάτη γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από εξωγενείς παράγοντες.

4. Η Νάουσα ζει υπό καθεστώς στρατιωτικής ασφυξίας. Λόγω των εκτάκτων αναγκών έχουν επιταχθεί τα σχολεία, τα οποία δεν λειτούργησαν το σχολικό έτος 1923-1924. Επίσης επιταγμένο ήταν και το Επισκοπείο. Η Διαρκής Αντιπροσωπεία της Κοινότητος συνεδρίαζε στον γυναικωνίτη του Ι. ναού της Μεταμορφώσεως.

5. Μένει εντυπωσιασμένος από τους κατοίκους και το φυσικό περιβάλλον και επιθυμεί να κάνει τη Νάουσα δεύτερη έδρα της επαρχίας Βέροιας Νάουσας γράφοντας επί λέξει τα εξής: «Η παρουσία δε του αρχιερέως ενταύθα προς τη αναγκαιότητι είναι δι’ αυτήν αφορμή πνευματικής απολαύσεως διότι θα έχη να εργάζηται υπέρ λαού ευσεβόφρονος και δεχομένου μετά χαράς τον λόγον, θα παραμένη εν πόλη, ην η θεία πρόνοια διαφόρων φυσικών χαρίτων εχαρίτωσε, χαρίτων μεταρσιουσών το πνεύμα εκ των επιγείων εις τα ουράνια».

ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Προσεκτική ανάγνωση των εντυπώσεων του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου για τη Νάουσα μας οδηγεί σε πληροφορίες για ενδιαφέροντα γεγονότα, που φωτίζουν τη φυσιογνωμία της πόλης.

Κρίνει ότι το κίνημα του «Πούπουλο», που διαίρεσε τη Νάουσα, ήταν εσωτερικό. Ο Μητροπολίτης είναι γνώστης της κατάστασης και πολύ προσεκτικός. Δίπλα του έχει εκλεγμένο συνεργάτη τον Κωνσταντίνο Χατζημαλούση, τον πρόεδρο του κινήματος του «Πούπουλου».

Ένα άλλο σοβαρό επεισόδιο στο οποίο αναφέρεται ο Μητροπολίτης, που απείλησε με αποσταθεροποίηση τη βιομηχανία της πόλεως, ξεκίνησε ίσως με δίκαια αιτήματα βελτίωσης της θέσεως των εργατών, όπως γράφει, αλλά εκφυλίστηκε κλπ. Ποιο είναι αυτό το σοβαρό επεισόδιο δεν αναλύεται.

Σαφώς δεν είναι η σύγκρουση των εργατών των εργοστασίων Λαναρά με τον Δήμο, Νάουσας με δήμαρχο τον Τζων Περδικάρη. Το συλλαλητήριο εκείνο, κατά το οποίο σκοτώθηκαν πέντε εργάτες, υποκινήθηκε εκ των ένδον, εξ αιτίας επιβολής δημοτικού φόρου στην εξαγωγή των παραγόμενων προϊόντων των εργοστασίων και συνέβη αργότερα.

Όπως μας πληροφορεί ο αγαπητός φίλος, ερευνητής της εξέλιξης των εργατικών κινημάτων στη Νάουσα, κ. Στέργιος Αποστόλου, προηγήθηκε του Χρυσοστόμου μεγάλη απεργία των εργατών το 1924, πρωτόγνωρο γεγονός για τη Νάουσα. Υποκινήθηκε η απεργία από τις διοικήσεις των δύο εργοστασίων της Νάουσας, Λαναρά και ΕΡΙΑ, για το λόγο ότι η παραγωγή υφασμάτων χακί για τον στρατό παραγγέλθηκε από την Κυβέρνηση στην Αγγλία.

Η απεργία εκείνη έδωσε την αφορμή σε εξελίξεις. Περισσότερα στο βιβλίο του κ. Στέργιου Αποστόλου.

Σημ. Στο πρώτο μας σημείωμα για τον Χρυσόστομο ανέφερα, στηριζόμενος σε γραπτά καθ΄ ύλην αρμόδιου καθηγητή, ότι ο Χρυσόστομος παραιτήθηκε από αρχιεπίσκοπος λόγω γήρατος. Απλώνοντας την έρευνά μου συνάντησα μαρτυρία κατά την οποία ο Χρυσόστομος υποχρεώθηκε σε παραίτηση από τη θέση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών από την Κυβέρνηση, το ’67.

Ο ΜΠΕΗΣ ΤΟΥ ΑΡΚΟΧΩΡΙΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΛΒΑΝΙΑ

Μια και είμαστε με τα σημειώματά μου στο 1924 να δούμε στην περιοχή μας και το άλλο θέμα, της ανταλλαγής των πληθυσμών.

Στην Ημαθία με την απελευθέρωση οι δυο πόλεις Βέροια και Νάουσα είχαν μικτό πληθυσμό. Η Βέροια είχε Εβραίους, Τούρκους κα Έλληνες. Η Νάουσα είχε λίγους Τούρκους και πολλούς Έλληνες. Στον Ελληνικό πληθυσμό η Νάουσα υπερτερούσε της Βέροιας.

Μικτοί ήταν οι πληθυσμοί και στην άλλη πλευρά, εννοώ την Τουρκία. Σε Μικρά Ασία, Πόντο, Θράκη, σε πόλεις και χωριά εντός των ορίων της Τουρκίας οι πληθυσμοί ήταν μικτοί.

Η ανταλλαγή των πληθυσμών συντελέστηκε με βάση το θρήσκευμα. Οι Μουσουλμάνοι μετακινούνται προς Τουρκία και οι Χριστιανοί προς την Ελλάδα.

Οι πολλοί μετακινήθηκαν. Κάποιοι έμειναν. Από αυτούς έλκουν την αρχή οι κρυπτοχριστιανοί. Άλλοι πήραν κατεύθυνση προς τρίτες χώρες. Δύσκολες καταστάσεις. Ξεριζωμός!

Στην περιοχή μας, ανάμεσα στους Μουσουλμάνους υπήρχαν μεγάλοι Μπέηδες, γαιοκτήμονες και δασοκτήμονες. Κάποιοι είχαν κυριότητα πάνω σε χωριά. Όλο το χωριό ήταν ιδιοκτησία τους.

Τέτοιοι Μπέηδες ήσαν πολλοί προς τη Βέροια, δεν έλειψαν όμως και από την περιοχή μας. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Μπέη του Αρκοχωρίου

Ο Μπέης αυτός είχε στην κυριότητά του όλη την περιοχή του Αρκοχωρίου. Με την ανταλλαγή δεν πήγε στην Τουρκία, αλλά στην Αλβανία. Η περιουσία του εδώ, ως ανταλλάξιμη, πέρασε στο Ελληνικό Κράτος.

Παρουσιάζει ενδιαφέρον η περίπτωσή του Μπέη αυτού. Προερχόμενος από βιομηχανική πόλη, τη Νάουσα, με την κινητή του περιουσία, που φαίνεται ότι ήταν αρκετή, ίδρυσε εργοστάσιο στην Αλβανία, όπου λόγω της προέλευσής του περνούσε ως Έλληνας.

Στον πόλεμο του ’40 ύψωσε στο σπίτι του την Ελληνική σημαία. Τον συνάντησαν Βεροιείς. Μεταξύ αυτών στη συνάντηση ήταν και ο βουλευτής Ημαθίας Παπαδάκης, ο οποίος στα γραπτά του αναφέρεται στο γεγονός της συνάντησης τους.

Ας το ψάξουν το θέμα όσοι ενδιαφέρονται για το όμορφο Αρκοχώρι. Ασφαλώς θα βρουν περισσότερα. Για ένα τουριστικό χωριό, θέρετρο, οι παλιές ιστορίες είναι το κερασάκι στην τούρτα.