Ανεμογεννήτριες και επιστήμη. Του Νίκου Βράντση*

Η εγκατάσταση των αναμογεννητριών είναι ένα ζήτημα που απαχολεί εδώ και καιρό την τοπική κοινωνία. Τα εκατέρωθεν επιχειρήματα για τα ενδεχόμενα οφέλη ή τις επικείμενες ζημίες αυτής της εγκατάστασης είναι γνωστά και ρητά διατυπωμένα και άλλο ένα κείμενο επιλογής στρατοπέδου δε θα ήταν ιδιαιτέρως παραγωγικό.

Αυτό το κείμενο είναι σχετικό με τον τρόπο με τον οποίο ο δήμαρχος Νάουσας επέλεξε πριν λίγο καιρό να απονομιμοποιήσει την άλλη άποψη, των διαφωνούντων. Εν ολίγοις αυτό που καταλαβαίνω ότι είπε, ακούγοντας την τοποθέτησή του, είναι ότι οι απόψεις όσων αντιδρούν είναι επιστημονικά ατεκμηρίωτες ή ολότελα αντι-επιστημονικές, και ότι η εγκατάσταση των ανεμογεννητριών στηρίζεται αντίθετα σε τεκμηριωμένες επιστημονικές μελέτες.

Επιστημονικότητα και αντι-επιστημονικότητα λοιπόν, το δίπολο που χρησιμοποίησε τότε ο δήμαρχος. Μόνο που τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά και χρειάζεται να γίνουν κάποιες επισημάνσεις. Πρώτον: Η επιστήμη δεν είναι μια ουδέτερη δύναμη και η επίκληση στην επιστήμη ως δύναμης που υπερβαίνει τις πολιτικές αντιπαραθέσεις είναι παραπλανητική. Έχει μαλλιάσει η γλώσσα της πολιτικής θεωρίας να θυμίζει κάποιες απο τις τραγωδίες στις οποίες οδήγησε αυτή η ψευδαίσθηση ιδιαίτερα κατά τον προηγούμενο αιώνα, ο οποίος στιγματίστηκε από τους “επιστημονικούς τρόπους” μαζικής εξολόθρευσης ολόκληρων πληθυσμών.

Δε θα παραθέσω τα γνώριμα πλέον πραδείγματα για τις επιστήμες που χρησιμοποιήθηκαν από την πολεμική βιομηχανία. Μου έρχεται όμως στο νου, το παράδειγμα που έδωσε ένα σημαντικός επιστήμονας του προηγούμενου αιώνα, που ονομαζότανε Haim Hanani. Όταν ο Hanani ανακυρήχθηκε κοσμήτορας στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας Technion του Ισραήλ — ένα από τα σημαντικότερα επιστημονικά ιδρύματα παγκοσμίως — πρότεινε στη σύγκλητο να εντάξει στο πρόγραμμα του τμήματος τη διδασκαλία ορισμένων ανθρωπιστικών επιστημών. Η σύγκλητος απέρριψε την πρόταση λέγοντας ότι δεν υπήρχε χώρος για τέτοιες πολυτέλειες. Έτσι ο Hanani έκανε κάτι άλλο. Ζήτησε από τους μαθητές του να λύσουν το παρακάτω πρόβλημα: Ποιες είναι οι τεχνικές προϋποθέσεις για να κατασκευαστεί ένας αγωγός μεταφοράς αίματος από το Ashod στο Eilat; — είναι δυο πόλεις του Ισραήλ που απέχουν μεταξύ τους γύρω στα 250 χιλιόμετρα. Οι μαθητές χρησιμοποίησαν τις πιο επαναστατικές και σύγχρονες επιστημονικές μεθόδους για να υπολογίσουν την τοπογραφία της εγκατάστασης, την ανθεκτικότητα του εδάφους, τους παράγοντες που θα μπορούσαν να προκαλέσουν διάβρωση, τα κατάλληλα υλικά για την κατασκευή κ.λπ. Όταν αυτοί οι εξαιρετικοί φοιτητές, που αποτελούσαν την αφρόκρεμα της ανερχόμενης επιστημονικής κοινότητας, παρουσίασαν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους στην τάξη, ο Hanani τους απάντησε ότι είχαν αποτύχει ΌΛΟΙ, μηδενός εξαιρουμένου: Με αυτή την εργασία δεν ήθελα να ελέγξω την ικανότητά σας να κατασκευάσετε τον αγωγό, αλλά την ηθική και πολιτική ευαισθησία σας. Κανένας σας δεν αναρωτήθηκε και δε ρώτησε ποιου το αίμα θα μεταφερθεί με αυτόν τον αγωγό ή ποιος είναι αυτός που θέλει να τον κατασκευάσει και για ποιον λόγο. Όταν ο Hanani παρουσίασε τα αποτελέσματα στη σύγκλητο, αποφασίστηκε ομόφωνα η ένταξη ανθρωπιστικών επιστημών στο πρόγραμμα του τμήματος.

Καταλαβαίνετε τι ήθελε να πει ο Hanani. Για να μη παρεξηγηθώ, δε λέω σε καμιά περίπτωση ότι πρέπει να απαρνηθούμε την επιστήμη, αλίμονο! Λέω ότι παρά τα επιχειρήματα και τον στόμφο του δημάρχου - ο οποίος είναι εξοικειωμένος με τα της επιστήμης - γνωρίζουμε εδώ και καιρό ότι η επιστήμη ποτέ δε στέκει εν κενώ και ποτέ δε θέτει μόνη της όρια στους στόχους της. Προσπαθεί μονάχα να βρει τρόπο να πετύχει αυτούς τους στόχους. Το ποιοι θα είναι αυτοί οι στόχοι και ποια θα πρέπει να είναι τα όριά τους, το ορίζει η πολιτική δύναμη. Και καλό θα ήταν αυτή η πολιτική δύναμη να εξασκείται από τους πολίτες συνολικά, και όχι από πολιτικούς που εμφανίζονται ως ειδικοί κόντρα σε μια τάχα ανεκπαίδευτη μάζα.

Όσο για τους πολίτες που διαφωνούν με το έργο, δε γνωρίζω αν είναι πλειοψηφία ή μειοψηφία. Δεν έχει και σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι να αποφύγουν να ενσαρκώσουν τη γραφικότητα για την οποία τους κατηγορούν. Δεν είναι γραφικός όποιος διαφωνεί. Αν και συνήθως καταντά γραφικός, όταν το μόνο που κάνει είναι απλά να διαφωνεί.

Δεν υπάρχει πολίτης νομίζω που να διαφωνεί με την ανάγκη απολιγνιτοποίησης της χώρας ή να μη στέκει ευνοϊκά προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Εδώ όμως διαφωνούμε ως προς τον όγκο του έργου αλλά και ως προς τη στόχευσή του. Θα πρέπει λοιπόν να υπάρξει και μια συζήτηση στην οποία θα συμμετέχουν εκτός από τους πολίτες και επιστήμονες αλλά και άνθρωποι που γνωρίζουν τα νομοθετικά περιθώρια που υπάρχουν για τη δημιουργία εναλλακτικών. Μια τέτοια εναλλακτική θα μπορούσε ίσως να προσφέρεται από τον σχετικό νόμο για τις ενεργειακές κοινότητες, όπου προβλέπεται ότι οι ίδιοι οι δήμοι, οι τοπικές επιχειρήσεις αλλά και οι κτηριακές μονάδες, μπορούν να συγκροτούν ενεργειακούς συνεταιρισμούς ανανεώσιμης ενέργειας προς συλλογική κατανάλωση, ενεργειακή αυτονομία, αλλά και πώληση.

*Ο Νίκος Βράντσης είναι πολιτικός επιστήμονας.