21 Ιουνίου. Θερινό ηλιοστάσιο με μερική έκλειψη ηλίου. Του Χάρη Τομπουλίδη

Στην ετήσια τροχιά της γύρω από το ήλιο η Υδρόγειος τυχαίνει να συναντήσει τα ξημερώματα της Κυριακής τη Σελήνη στην ίδια ευθεία με τον ήλιο και έτσι θα έχουμε μια δακτυλιοειδή έκλειψη ηλίου σε μέρη της Αφρικής και της Ασίας και μια μερική έκλειψη ηλίου σε μας. Μαζί με τις καμπάνες για την εκκλησία θα δούμε και λίγο από τον δίσκο του ήλιου να καλύπτεται από το δίσκο της Σελήνης. Πολύ λίγο, που δεν θα γίνει αντιληπτό από τον «κοινό θνητό». Αλλά αυτοί που έχουν τηλεσκόπια και ισχυρά κιάλια, ΜΕ ΦΙΛΤΡΟ όμως μπροστά στο φακό, θα δούνε από 30% του δίσκου του ήλιου στη Ρόδο, μέχρι 13% στην Κέρκυρα να τον καλύπτει ο δίσκος της Σελήνης. Η έκλειψη αυτή θα αρχίσει γύρω στις 7 45 και θα τελειώσει μετά από περίπου μιάμιση ώρα με μέγιστο γύρω στις 8 30 από όλα τα μέρη της Ελλάδας.

Το φως θα κρυφτεί. Το φως του βασιλιά ήλιου. Αλλά και η διάρκεια του ημερησίου φωτός θα αρχίσει να μειώνεται από την Κυριακή και μετά γιατί η Υδρόγειος θα περάσει το θερινό ηλιοστάσιο στις 00 44 τα ξημερώματα της Κυριακής. Θα μπούμε ουσιαστικά στο καλοκαίρι.

Το διαστημόπλοιο Γη, από τότε που δημιουργήθηκε, περιστρέφεται μαζί ή χωρίς το πλήρωμά του, γύρω από τον Ήλιο, που της καθορίζει την διάρκεια του χρόνου. Τέσσερα είναι τα βασικά σημεία της περιστροφής της Γης γύρω από τον Ήλιο: Οι δύο ισημερίες και τα δύο ηλιοστάσια. Στις ισημερίες η διάρκεια της ημέρας και η διάρκεια της νύχτας είναι ίσες για όλους τους λαούς της Γης. Και ήταν τότε που άρχιζε η νέα χρονιά για πολλούς λαούς της Γης και συνεχίζει ακόμη και σήμερα. Κατάλοιπό της είναι τα ονόματα των μηνών που έχουμε: Ο Σεπτέμβρης, ο Οκτώβρης, ο Νοέμβρης, ο Δεκέμβρης, ο έβδομος, ο όγδοος, ο ένατος και ο δέκατος μήνας που εμείς συνεχίζουμε να τους θεωρούμε ένατο, δέκατο, ενδέκατο και δωδέκατο σε αντίθεση με τα ονόματά τους.

Το θερινό όμως ηλιοστάσιο, που εφέτος πέφτει στις 21 Ιουνίου, ήταν η μεγαλύτερη γιορτή όλου του χρόνου και γιορτάζονταν η ανατολή του βασιλιά Ήλιου με πάρα πολλές γιορτές από τους ανθρώπους του βορείου ημισφαιρίου της Γης και πολλοί ναοί ήταν προσανατολισμένοι με την ανατολή του ήλιου την ημέρα εκείνη, γνωστότεροι από τους οποίους είναι ο δικός μας Παρθενώνας και το αγγλικό Στοουνχέτζ. Πολλοί λαοί, ακόμη και σήμερα, συνεχίζουν να θεωρούν το μεσοκαλόκαιρο σαν την μεγαλύτερη γιορτή τους και την γιορτάζουν με γιορτές και πανηγύρια (Σκανδιναβοί, λαοί της Βαλτικής, Βρετανοί, Πολωνοί κ.α.).

Κατάλοιπο των αρχαίων γιορτών των Ελλήνων και των Ρωμαίων είναι και ο Κλήδονας, όπου ένα παιδί με και τους δύο γονείς εν ζωή, φέρνει το νερό από την πηγή χωρίς να μιλά καθόλου, μέσα στο οποίο ρίχνουν οι γυναίκες κάποιο σημάδι. Αφού το νερό σταθεί έξω στη φύση να το δει ο πρωινός ο ήλιος, το παιδί με το κόκκινο πανί που σκέπαζε το νερό, αυτήν την φορά στο κεφάλι του, βγάζει με το χέρι του ότι υπάρχει μέσα στο νερό και λέει κάτι. Με τον τρόπο αυτό πολλές γυναίκες μαθαίνουν το όνομα του μελλοντικού τους συζύγου, γιατί η λέξη «κλήδονας» προέρχεται από την αρχαία λέξη η κληδών – της κληδόνος, που σημαίνει το μαντικό ψίθυρο. Ακριβώς γι’ αυτό και ο κλήδονας σημαίνει τον οιωνό, το προμήνυμα, τη φήμη, το μάντεμα.

Η χριστιανική εκκλησία προσπάθησε να καταργήσει το έθιμο αυτό, που το θεώρησε τελείως ειδωλολατρικό και το αφόρισε στην 6η εν Τρούλλω Ιερά Σύνοδο. Τα έθιμα όμως καλά κρατούν και στη διάρκεια του χρόνου, όταν η εκκλησία είδε ότι ο γιορτασμός του μεσοκαλόκαιρου ήταν βαθιά ριζωμένος στις ρίζες των λαών, έβαλε τη γιορτή του Άι Γιάννη (του Προδρόμου) του Ριγανά, να γιορτάζεται την ημέρα αυτή, καθώς πληροφορίες του ευαγγελιστή Λουκά λένε ότι ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ήταν έξι μήνες μεγαλύτερος του Χρηστού. Γιατί λέγετε Ριγανάς; Επειδή την ημέρα των γενεθλίων του, οι ανύπαντρες νέες βγαίνουν ομαδικά στην ύπαιθρο και μαζεύουν ρίγανη, που τις μέρες αυτές βρίσκεται σε πλήρη άνθηση. Η αηγιαννιώτικη ρίγανη πρέπει να μαζευτεί πρωί-πρωί, πριν την δει ο ήλιος, γιατί πίστευαν και πιστεύουν ακόμη, ότι η «ανήλιαγη» ρίγανη έχει μαγικές δυνάμεις. Βέβαια, η ρίγανη στην μαγειρική, χρησιμοποιείται για τη διατήρηση τροφίμων, για την συντήρηση κρεάτων και γενικά για να προλαβαίνουμε τη σήψη.

Κατάλοιπα όλων αυτών είναι τα ρητά «βάλ’ του ρίγανη στο στόμα», «αυτά τα λένε στον Κλήδονα», «τέτοια να λες στον Κλήδονα», «ήπιε το αμίλητο νερό» και πολλά άλλα, που όλα σχετίζονται με τη γιορτή του μεσοκαλόκαιρου, την μεγαλύτερη μέρα του χρόνου, που ο βασιλιάς Ήλιος κυριαρχεί στον ουράνιο θόλο και στις ψυχές των ανθρώπων.

Άλλο κατάλοιπο είναι οι φωτιές την παραμονή της γιορτής της Γενεθλίου του Προδρόμου. Σε πολλές γειτονιές της Νάουσας ανάβουνε φωτιές και οι άνθρωποι πηδούν πάνω από αυτές. Η φωτιά έχει αποτρεπτική και καθαρτική δύναμη καθώς καταδιώκει τα δαιμόνια και τις αρρώστιες και αποτρέπει κάθε κακό. Η φωτιά είναι καθαρτικό στοιχείο αλλά οι συγκεκριμένες φωτιές έχουν πολύ παλιά ιστορία για τους λαούς του βορείου ημισφαιρίου. Είναι οι φωτιές που ανάβονται για να κρατήσουν την ημέρα μεγαλύτερη. Γιατί μετά το μεσοκαλόκαιρο αρχίζει, νομοτελειακά, η διάρκεια της ημέρα να γίνεται μικρότερη στο βόρειο ημισφαίριο της Γης. Οι άνθρωποι αγαπούν το φως και θέλουν να καταδιώξουν το σκοτάδι, γι’ αυτό και μετά το μεσοκαλόκαιρο - που η μέρα είναι η μεγαλύτερη του χρόνου - οι φωτιές μας προσπαθούν να την διατηρήσουν πάντα μεγάλη. Κάτι που φυσικά δεν γίνεται. Η νύχτα μεγαλώνει σταθερά, μέχρι το επόμενο ηλιοστάσιο, το χειμερινό, που είναι τέλη Δεκεμβρίου, τότε που έχουμε τη γέννηση του Χριστού.

Χαρίτων Τομπουλίδης