Το 'Νησί της Επανάστασης', 60 χρόνια μετά

Η μοναδική πορεία ενός ανυπότακτου λαού, του κουβανικού, ήταν το αντικείμενο της εκδήλωσης που έγινε το περασμένο Σάββατο στο κατάμεστο Foyer της Αντωνιάδειας Στέγης, με πρωτοβουλία της εφημερίδας ‘Άλλη Άποψη’, για τα 60 χρόνια της Κουβανικής Επανάστασης.

«Σήμερα είναι μια ευκαιρία να ενημερωθούμε για την πραγματικότητα και τις εξελίξεις στην Κούβα, μακριά από τους παραμορφωτικούς φακούς των κυρίαρχων μέσων μαζικής ενημέρωσης. Είναι μία εκδήλωση αφιερωμένη σε όσους και όσες συνεχίζουν να πιστεύουν ότι η ανθρωπότητα μπορεί και πρέπει ν' αλλάξει, και σε όσους και όσες έχουν τον ΤΣΕ και τον ΦΙΝΤΕΛ όχι στα μπλουζάκια τους αλλά στην καρδιά και στο μυαλό τους...» ανέφερε ο διοργανωτής Αλέκος Χατζηκώστας.

Κεντρικός ομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο Νίκος Μόττας, γ.γ. του Ελληνοκουβανικού Συνδέσμου Θεσσαλονίκης, ο οποίος αναφέρθηκε στις αλλαγές που έγιναν στην Κούβα τα χρόνια της επανάστασης.

Ακολουθεί η ομιλία του:

Αποτελεί τιμή, τόσο για μένα προσωπικά όσο και για τον Ελληνοκουβανικό Σύνδεσμο Φιλίας και Αλληλεγγύης Θεσσαλονίκης, η παρουσία σας απόψε εδώ και σας ευχαριστώ που ανταποκριθήκατε στο κάλεσμα για τη σημερινή εκδήλωση. Επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον Αλέκο Χατζηκώστα και την εφημερίδα "Η Άλλη Άποψη" για την πρωτοβουλία να τιμήσουμε τα 60 χρόνια της Κουβανικής Επανάστασης εδώ, στην πόλη της Βέροιας.

Φίλες και φίλοι,

ενδεχομένως να αναρωτηθεί κάποιος: Γιατί βρισκόμαστε σήμερα εδώ προκειμένου να μιλήσουμε για ένα γεγονός που συνέβη πριν από 60 χρόνια σε μια μακρινή χώρα, στην άλλη άκρη του κόσμου; Γιατί η Κουβανική Επανάσταση συνεχίζει να μαγνητίζει το ενδιαφέρον ανθρώπων όλων των ηλικιών;

Η απάντηση, επιτρέψτε μου να πω, είναι απλή: Η Επανάσταση της Κούβας εκφράζει μια βαθύτατη ιστορική αλήθεια. Ότι ένας λαός, όσο μικρός κι αν είναι, όσο δυνατούς αντιπάλους κι αν έχει, μπορεί αν πραγματικά το θελήσει, να σηκώσει κεφάλι, να επαναστατήσει, να ανατρέψει την εις βάρος του τάξη πραγμάτων και να γίνει ο ίδιος αφέντης στον τόπο του. Όπως άλλωστε έγραφε ο εθνικός ποιητής της Κούβας, ο Χοσέ Μαρτί: "Τα δικαιώματά σου δεν τα ζητιανεύεις, αλλά τα κατακτάς!".

Η Κουβανική Επανάσταση του 1959 αποτέλεσε έναν εξαιρετικά σημαντικό κρίκο στην μακρά αλυσίδα των αγώνων του κουβανικού λαού για λευτεριά και αποδέσμευση από τα δεσμά της αποικιοκρατίας και του ιμπεριαλισμού. Άλλωστε, από το 1868 που ο κουβανικός λαός αποφάσισε να πάρει τα όπλα απέναντι στους Ισπανούς αποικιοκράτες, μέχρι την Επανάσταση του 1959, η σύγχρονη ιστορία της Κούβας είναι καρπός της ακατάπαυστης ταξικής πάλης ανάμεσα σε εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενους, ανάμεσα σε αποικιοκράτες-ιμπεριαλιστές και σκλάβους, ανάμεσα σε μεγαλοτσιφλικάδες και φτωχούς αγρότες, ανάμεσα σε μεγάλα μονοπώλια και εργαζόμενους, καπιταλιστές και εργάτες.

Η Επάνασταση του 1959 δεν ήταν ένα αυθόρμητο ξέσπασμα ενάντια στη δικτατορία του Μπατίστα. Υπήρξε -επιτρέψτε μου να πω δανειζόμενος τα λόγια του δικού μας Κώστα Βάρναλη- "τέκνο της ανάγκης και ώριμο τέκνο της οργής". Πριν το θρίαμβο της Επανάστασης, ο κουβανικός λαός πέρασε ήττες, έχυσε το αίμα του στα πεδία των μαχών ενάντια σε ξένους και ντόπιους δυνάστες, θυσίασε στον αγώνα κάποιους απ' τους πιο γενναίους επαναστάτες του, αλλά παρ' όλα αυτά, δεν σταμάτησε, δεν εγκατέλειψε την πάλη.

Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του ηγέτη της Επανάστασης, του αλησμόνητου Κομαντάντε Φιντέλ Κάστρο που έλεγε: "Ξεκίνησα την επανάσταση με 82 άνδρες. Αν έπρεπε να το ξανακάνω, θα το έκανα και με 10 και 15, έχοντας απόλυτη πίστη. Δεν έχει σημασία πόσο μικρός είσαι. Αν έχεις πίστη στο στόχο σου και σχέδιο δράσης θα πετύχεις".

Και, πράγματι, το Γενάρη του 1959 οι αντάρτικες ομάδες των λεγόμενων "μπαρμπούδος" -των γενειοφόρων επαναστατών- έμπαιναν θριαμβευτικά στην πρωτεύουσα Αβάνα, γκρεμίζοντας το λαομίσητο καθεστώς του δικτάτορα Φουλχένσιο Μπατίστα. Η μεγάλη αυτή νίκη ήταν το επιστέγασμα ενός τριετούς δύσκολου και αμφίρροπου πολέμου που οι αντάρτικες δυνάμεις έδωσαν σε όλη την κουβανική επικράτεια - από τις βουνοκορφές της Σιέρρα Μαέστρα και το Σαντιάγο, μέχρι την πόλη της Σάντα Κλάρα και την Αβάνα.

Θα μπορούσαμε, φίλες και φίλοι, κυριολεκτικά, να μιλάμε ατέλειωτες ώρες για την ιστορική διαδικασία και τα γεγονότα που οδήγησαν στην Επανάσταση του 1959. Δεν θα καταχραστώ ούτε το χρόνο, ούτε την υπομονή σας, γι΄αυτό και θα αναφερθώ κατευθείαν στην ουσία των όσων σηματοδότησε και σηματοδοτεί και σήμερα η Κουβανική Επανάσταση.

Η Επανάσταση της Κούβας αποτέλεσε κοσμοϊστορικό γεγονός στην Ιστορία του 20ού αιώνα, καθώς σηματοδότησε την πρώτη σοσιαλιστική επανάσταση στην αμερικανική ήπειρο και ευρύτερα στο δυτικό ημισφαίριο.

Ο θρίαμβος των Κουβανών επαναστατών πριν από 60 χρόνια -όπως άλλωστε και η προηγηθείσα Μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση το 1917 στη Ρωσία- αποτελεί πηγή πλούσιων συμπερασμάτων, από τα οποία αξίζει και πρέπει να διδαχτούμε.

Ένα πρώτο και βασικό συμπέρασμα είναι πως το εκμεταλλευτικό καπιταλιστικό σύστημα, η καθεστηκυία τάξη πραγμάτων δεν είναι ανίκητη. Μπορεί να ανατραπεί. Επιβεβαιώθηκε η ζωτικότητα του μαρξισμού-λενινισμού, της επαναστατικής πάλης και του προλεταριακού διεθνισμού απέναντι στην ηττοπάθεια και την υποταγή στον αρνητικό συσχετισμό δύναμης.

Ένα δεύτερο -εξίσου σημαντικό- συμπέρασμα είναι ότι η ανατροπή αυτή του καπιταλισμού δεν μπορεί, σε καμία περίπτωση, να έρθει με "ειρηνικά μέσα", δηλαδή με αυταπάτες περί "μεταρρύθμισης του καπιταλιστικού συστήματος" και "κοινοβουλευτικού δρόμου προς το σοσιαλισμό".

Στο σημείο αυτό επιτρέψτε μου να ανοίξω μια παρένθεση για να αναφέρω ενδεικτικά το παράδειγμα της Χιλής του Σαλβαδόρ Αλιέντε, όπου το εγχείρημα του "ειρηνικού περάσματος στο σοσιαλισμό" με την κυβέρνηση της επονομαζόμενης "Λαϊκής Ενότητας" στην οποία συμμετείχε το ΚΚ Χιλής, τσακίστηκε από το πραξικόπημα των ΗΠΑ και του Πινοσέτ το 1973. Το αναφέρουμε αυτό για να τονιστεί ότι, στο έδαφος της καπιταλιστικής οικονομίας, καμία κυβέρνηση, όσο καλές προθέσεις κι αν έχει, όσο ριζοσπαστική, αριστερή κι' αν είναι, δε μπορεί να οδηγήσει σε πραγματική ανατροπή υπέρ των λαϊκών συμφερόντων. Κλείνει η παρένθεση.

Η Κουβανική Επανάσταση ήρθε να επιβεβαιώσει τα λόγια του Μαρξ, ο οποίος έγραφε στο "Κεφάλαιο", πως "η βία είναι η μαμή κάθε παλαιάς κοινωνίας που κυοφορεί μέσα της μια καινούργια".

Αποδείχθηκε ότι ο ένοπλος λαός, που έχει συνειδητοποιήσει για ποιόν σκοπό αγωνίζεται, είναι σε θέση να τσακίσει τυράννους, δικτάτορες και ιμπεριαλιστές. Όπως σημείωνε σε ένα από τα γραπτά του ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα "Διδάξαμε την έλλειψη φόβου για τον εχθρό και την καταδυνάστευση. Διδάξαμε ότι τα όπλα στα χέρια του λαού αποτελούν ανώτερη δύναμη από μισθοφορικούς στρατούς". Και πράγματι, φίλες και φίλοι, η πανωλεθρία των μισθοφόρων της CIA το 1961 στον Κόλπο των Χοίρων αποτελεί, αν μη τι άλλο, χειροπιαστή απόδειξη ότι καμία ιμπεριαλιστική δύναμη, όσο πανίσχυρη κι' αν είναι, δεν μπορεί να καθυποτάξει έναν επαναστατημένο λαό που είναι αποφασισμένος να ζήσει ελεύθερος από τα εκμεταλλευτικά δεσμά.

Η Κουβανική Επανάσταση επιβεβαίωσε αυτό που είχε αναδείξει η Οκτωβριανή Επανάσταση. Ότι δηλαδή είναι εφικτή η οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μια χώρα, χωρίς την αναμονή για την παγκόσμια επανάσταση. Αποδείχθηκε ότι η σοσιαλιστική επανάσταση μπορεί να νικήσει σε οποιαδήποτε χώρα έχουν διαμορφωθεί οι αναγκαίες υλικές προϋποθέσεις για τον σοσιαλισμό. Στην περίπτωση της Κούβας, η πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης δεν ξεκίνησε αμέσως, με το θρίαμβο της Επανάστασης. Ήταν δυο χρόνια μετά την επικράτηση της επανάστασης, το Μάη του 1961, όταν ο Φιντέλ Κάστρο ανακήρυξε τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της επαναστατικής κυβέρνησης.

Σας διαβάζω τα λόγια του:

"Λοιπόν, ναι! Το καθεστώς μας είναι σοσιαλιστικό!" - έλεγε ο Φιντέλ- "Θέλουμε ένα Σύνταγμα που να μην είναι αστικό. Θέλουμε ένα Σύνταγμα που να ανταποκρίνεται σε ένα καινούργιο κοινωνικό σύστημα, όπου να μην υπάρχει εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Αυτό το καινούργιο σύστημα λέγεται σοσιαλισμός".

Η Κουβανική Επανάσταση απέδειξε και κάτι άλλο, επιτρέψτε μου να πω εξαιρετικά σημαντικό. Απέδειξε τις τεράστιες δυνατότητες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, οι οποίες συνοψίζονται σε μια σειρά σπουδαίες κοινωνικές κατακτήσεις, πρωτόγνωρες για τους εργαζόμενους των χωρών της αμερικανικής ηπείρου. Να σημειώσουμε εδώ πως πρόκειται για κοινωνικές κατακτήσεις που έλαβαν χώρα εν μέσω πολύ μεγάλων δυσκολιών και εμποδίων, ιμπεριαλιστικής περικύκλωσης, απειλών και τρομοκρατίας, στο πλαίσιο του οικονομικού και εμπορικού αποκλεισμού που επέβαλε η κυβέρνηση των ΗΠΑ (επί προεδρίας Τζον Κένεντι) το 1962 και το οποίο συνεχίζει να υφίσταται.

Η Κουβανική Επανάσταση παρέλαβε μια χώρα, κυριολεκτικά αποικία των ΗΠΑ. Επί δικτατορίας Μπατίστα στην Κούβα κυριαρχούσαν μια χούφτα αμερικανικά μονοπώλια και οι ντόπιοι συνεργάτες της, παράσιτα, γκάνγκστερς, μαφιόζοι, που λυμαίνονταν τον πλούτο της χώρας. Το δε επίπεδο παραγωγικών δυνάμεων ήταν πολύ χαμηλό.

Με την καθοριστική οικονομική συμβολή της Σοβιετικής Ένωσης και άλλων σοσιαλιστικών κρατών, η επαναστατική κυβέρνηση του Κάστρο κατάφερε να αλλάξει σταδιακά το πρόσωπο της Κούβας, δημιουργώντας ένα κράτος με υψηλού επιπέδου, προσβάσιμες στο σύνολο του λαού, δημόσιες υπηρεσίες Υγείας, Παιδείας, Πρόνοιας, Αθλητισμού και Πολιτισμού.

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι το πρώτο μέτρο που πήρε η επαναστατική κυβέρνηση ήταν ο νόμος για την αγροτική μεταρρύθμιση. Τι ήταν η αγροτική μεταρρύθμιση; Ήταν ευρείας κλίμακας αναδιανομή γης προς όφελος των ακτημόνων και των φτωχών αγροτών οι οποίο, προηγουμένως, αναγκάζονταν να δουλεύουν στα χωράφια μεγαλοτσιφλικάδων για ένα κομμάτι ψωμί. Σκεφτείτε ότι πριν την Επανάσταση, μόλις το 1,5% των ιδιοκτητών γης κατείχε το 46% των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Με το νόμο περί αγροτικής μεταρρύθμισης κατασχέθηκαν 1.942 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης που ανήκαν σε μεγάλες εταιρείες αμερικανικών συμφερόντων και περίπου 100 χιλιάδες αγροτικές οικογένειες έλαβαν τίτλους ιδιοκτησίας γης.

Αγαπητές φίλες και φίλοι,

Οι σπουδαίες κατακτήσεις της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην Κούβα ενοχλούν τους πάσης φύσης απολογητές του καπιταλισμού. Το βλέπουμε αυτό στις συκοφαντικές επιθέσεις που κατά διαστήματα εξαπολύουν ενάντια στην Κουβανική Επανάσταση. Τους "πονάει", βλέπετε, ότι εδώ και 60 χρόνια, ο κουβανικός λαός όχι μόνο δεν έσκυψε το κεφάλι στους ιμπεριαλιστές των ΗΠΑ, όχι μόνο δεν λύγισε υπό το βάρος του οικονομικού αποκλεισμού, αλλά κατάφερε να προοδεύσει και να μια σειρά τομείς της κοινωνικής ζωής.

Επιτρέψτε μου να αναφέρω συνοπτικά ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα:

Πριν την Επανάσταση του 1959, ένα ποσοστό της τάξης του 40% του πληθυσμού δεν γνώριζε γραφή και ανάγνωση, ήταν βυθισμένο στον αναλφαβητισμό. Η "Εκστρατεία ενάντια στον αναλφαβητισμό" που ξεκίνησε μετά την Επανάσταση και διήρκεσε 12 μήνες αύξησε ραγδαία το ποσοστό μόρφωσης στο 96%. Πάνω από 700 χιλιάδες άνθρωποι έμαθαν γραφή και ανάγνωση.

Σήμερα, σύμφωνα με στοιχεία της UNESCO, η Κούβα διατηρεί ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά αναλφαβητισμού παγκοσμίως, ενώ σύμφωνα με έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας διαθέτει το καλύτερο Εκπαιδευτικό Σύστημα στη Λατινική Αμερική.

Για το 2018, ξέρετε τι ποσοστό επί του ετήσιου κρατικού προϋπολογισμού δόθηκε για την Παιδεία; Το 24%. Το αντίστοιχο ποσοστό στις ΗΠΑ είναι μόλις 6%.΄

Αντίστοιχα, το Κουβανικό εθνικό σύστημα υγείας -δωρεάν και προσβάσιμο για το σύνολο του λαού- έχει χαρακτηριστεί από την UNESCO ως "παράδειγμα προς μίμηση". Η μικρή Κούβα, φίλες και φίλοι, πρωτοπορεί παγκοσμίως στην αντιμετώπιση ασθενειών που σχετίζονται με τον καρκίνο, έχει το χαμηλότερο ποσοστό βρεφική θνησιμότητας σε όλη την αμερικανική ήπειρο και ένα από το χαμηλότερο παγκοσμίως, έχει δική της παραγωγή φαρμάκων, δαπανά το 27% του ετήσιου προϋπολογισμού για τη βελτίωση του συστήματος υγείας, διαθέτει το μεγαλύτερο αριθμό γιατρών σε αναλογία με τον πληθυσμό της από κάθε άλλη χώρα στον κόσμο.

Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι η Κούβα εξάγει ιατρικό προσωπικό στο εξωτερικό, στέλνοντας γιατρούς σε χώρες που το έχουν ανάγκη ώστε να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους αφιλοκερδώς. Την στιγμή που οι ΗΠΑ και η ΕΕ "εξάγουν" πολέμους και ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις σκορπώντας το θάνατο και την καταστροφή, η μικρή σοσιαλιστική Κούβα αναδεικνύεται παγκόσμια πρωταθλήτρια στη διεθνιστική αλληλεγγύη.

Οι κοινωνικές κατακτήσεις, ασφαλώς, δεν σταματούν εδώ. Στους τομείς της κοινωνικής ασφάλισης, του πολιτισμού, του αθλητισμού η Κουβανική Επανάσταση έχει να επιδείξει σπουδαία επιτεύγματα για τα οποία θα μπορούσαμε -χωρίς υπερβολή- να μιλάμε επί μέρες.

Φίλες και φίλοι,

θα έχετε σίγουρα, κάποια στιγμή, ακούσει τη γνωστή "καραμέλα" περί δήθεν "δικτατορίας στην Κούβα", περί "έλλειψης δημοκρατίας", κλπ. Πρόκειται ασφαλώς για ψέμα πρώτου μεγέθους.

Στην Κούβα γίνονται εκλογές, ο λαός συμμετέχει ενεργά σε όλο το φάσμα της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, και μάλιστα με διαδικασίες δημοκρατικότερες από αυτές της καθ' ημάς αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Οι μορφές λαϊκής εξουσίας στην Κούβα ξεκινούν από κάθε γειτονιά (από τα τοπικά "Λαϊκά Συμβούλια") και φτάνουν ως την Εθνοσυνέλευση, με το λαό να έχει λόγο για κάθε ζήτημα που τον αφορά. Επιτρέψτε μου να δώσω ένα πολύ πρόσφατο παράδειγμα:

Στις 24 Φλεβάρη -όπως ενδεχομένως να γνωρίζετε- έγινε το δημοψήφισμα όπου εγκρίθηκε με πολύ μεγάλη πλειοψηφία το νέο Σύνταγμα. Προτού όμως φτάσουμε στο δημοψήφισμα, υπήρξε μια ολόκληρη διαδικασία δημόσιας διαβούλευσης που διήρκεσε 4 μήνες. Κατά τη διάρκεια αυτών των μηνών έγιναν σε όλη την κουβανική επικράτεια, σε κάθε πόλη, χωριό, σε κάθε γειτονιά και χώρο εργασίας, 133.000 διαβουλεύσεις, συμμετείχαν 9 εκατομμύρια Κουβανοί και κατατέθηκαν 783.000 προτάσεις για τη βελτίωση του προσχεδίου του Συντάγματος. Όλη αυτή η διαδικασία επέφερε αλλαγές στα 2/3 του αρχικού προσχεδίου. Να λοιπόν, τι σημαίνει δημοκρατία, φίλες και φίλοι: Να συμμετέχει ενεργά ο λαός και να καθορίζει ο ίδιος τις τύχες του.

Θα μπορούσαν να ειπωθούν πολλά περισσότερα, ωστόσο δεν σκοπεύω να σας κουράσω περισσότερο. Επιτρέψτε μου να κλείσω λέγοντας τα εξής:

60 χρόνια μετά την Επανάσταση η σοσιαλιστική Κούβα συνεχίζει να στέκεται όρθια, ξεπερνώντας μεγάλες αντιξοότητες, ιμπεριαλιστικές επιθέσεις, ασφυκτικό οικονομικό και εμπορικό αποκλεισμό, χιλιάδες αντεπαναστατικές και τρομοκρατικές ενέργειες.

Η εργατική τάξη και ο λαός της Κούβας, υπό την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος, κατάφεραν να μείνουν όρθιοι ακόμη και στα χρόνια των αντεπαναστατικών ανατροπών στις αρχές της δεκαετίας του 90, χάνοντας τον πιο πολύτιμο σύμμαχο τους, τη Σοβιετική Ένωση.

Παρά τις δυσανάλογα μεγάλες αντιξοότητες, όταν η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο υποστέλλονταν στη Μόσχα και οι ύαινες του ιμπεριαλισμού πανηγύριζαν το "τέλος της ιστορίας", κάπου αλλού, σε μια γωνιά της Καραϊβικής, συνέχιζε να ανεμίζει η σημαία της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Σήμερα, η στήριξη και αλληλεγγύη απέναντι στον κουβανικό λαό δεν αφορά μονάχα τους κομμουνιστές, μόνο όσους εμπνέονται και παλεύουν για την σοσιαλιστική και κοινωνική επανάσταση. Αφορά τους εργαζόμενους σε κάθε γωνιά του κόσμου. Αφορά όλους όσους συνειδητοποιούν το προφανές: Ότι δηλαδή είναι ιστορική αναγκαιότητα να ενταθεί η πάλη ενάντια στο σάπιο καπιταλιστικό σύστημα που γεννά κρίσεις, φτώχεια, πολέμους, δυστυχία και προσφυγιά.

Την ιστορία άλλωστε τη γράφουν με τους αγώνες τους οι λαοί, οι καταπιεσμένοι αυτού του κόσμου. 60 χρόνια μετά το θρίαμβο της Επανάστασης, οι φίλοι της Κούβας και του λαού της, παρακολουθούμε στενά τις εξελίξεις στο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι του νησιού.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε, φίλες και φίλοι, ότι στην Κούβα, η ταξική πάλη συνεχίζεται και πως η σοσιαλιστική οικοδόμηση δεν ακολουθεί μια ευθύγραμμη πορεία, αλλά είναι μια διαδικασία με ταλαντεύσεις, με ανηφόρες και κατηφόρες, με επιτυχίες αλλά και ενδεχόμενα λάθη, με βήματα μπροστά αλλά και πισωγυρίσματα.

Σήμερα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, ο κουβανικός λαός έχει ανάγκη την στήριξη και την αλληλεγγύη μας, ώστε να συνεχίσει, μέσα απ' τα όποια εμπόδια και δυσκολίες, προς την κατεύθυνση του σοσιαλιστικού δρόμου ανάπτυξης, με σκοπό την κομμουνιστική κοινωνία και την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.

Κι' όπως συνήθιζε να λέει ο αλησμόνητος Τσε στο κλείσιμο κάθε ομιλίας του,

Hasta la victoria, siempre - Μέχρι τη νίκη, για πάντα!